Οι γυναίκες στο 1821

 Την 8η Μαρτίου έχει καθιερωθεί να γιορτάζεται  η ημέρα της γυναίκας.

 Συμπληρώνοντας τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση δε θα μπορούσαμε να μην αφιερώσουμε την ημέρα αυτή στις ηρωίδες της εποχής εκείνης. Στις Ελληνίδες που αγωνίστηκαν για την ελευθερία της πατρίδας και θυσιάστηκαν στα χέρια του εχθρού. Στις Ελληνίδες που διέθεσαν την περιουσία τους στον αγώνα και πέθαναν σε συνθήκες απόλυτης ένδειας.

 

 

Αρκεί να θυμηθούμε τις Σουλιώτισσες με την θυσία τους στο Ζάλογγο, τις Μεσολογγίτισσες, τις Μανιάτισσες που κυνήγησαν τον στρατό του Ιμπραήμ με δρεπάνια, τις γυναίκες του Αχλαδόκαμπου, τις γυναίκες της Δημητσάνας που έφτιαχναν μπαρούτι, τις γυναίκες της πέρα μεριάς της Γορτυνίας όπου είχαν μετατρέψει τον μύλο του Πατραλιά σε μπαρουτόμυλο.

 Ας θυμηθούμε κάποιες από αυτές τις γνωστές και άγνωστες και ας τιμήσουμε στο πρόσωπό τους την Ελληνίδα μάνα και γυναίκα η οποία σε όλες τις στιγμές που το  Έθνους το χρειάστηκε, έδωσε τα παιδιά της και ότι μπορούσε στους σκοπούς του αγώνα.

 

 

 ΔΕΣΠΩ ΦΩΤΟΥ ΤΖΑΒΕΛΛΑ

Η θαυμαστή Σουλιώτισσα στους πολέμους του Σουλίου με τον Αλή-Πασά πριν το 1821.

 

ΜΟΣΧΩ ΤΖΑΒΕΛΕΝΑ     

Χαρακτηριστικός τύπος Σουλιώτισσας. Μαζί με την κόρη της Σόφω, επικεφαλής των γυναικών του Σουλίου σε κρίσιμη στιγμή ρίχτηκε στη μάχη και κατατρόπωσε το τούρκικο ασκέρι χαρίζοντας τη νίκη.

 

 

 ΕΛΙΣΑΒΕΤ  ΥΨΗΛΑΝΤΗ

(Μητέρα του Αλέξανδρου & Δημητρίου Υψηλάντη)

Η ηθική και υλική της συμβολή είναι τόση, που ο Αλέξανδρος Υψηλάντης λέει στους άλλους εταίρους της Φιλικής Εταιρείας να γράψουν στο τέλος της διακήρυξης «Φιλώ το χέρι της μητέρας μου».

Το 1816 με το θάνατο του συζύγου της, η περιουσία της οικογένειας Υψηλάντη δημεύτηκε από τον Σουλτάνο στο μεγαλύτερο μέρος της. Ό,τι έμεινε το πρόσφερε στον αγώνα και πέθανε σε μεγάλη ένδεια.

  

ΚΥΡΙΑΚΗ ΝΑΥΤΗ

Η πρώτη γυναίκα Φιλικός. Γεννήθηκε στη Σμύρνη και ο άντρας της ήταν γιατρός. Στο σπίτι τους γίνονταν μυστικές συναντήσεις. Κάποια φορά μπήκε στο γραφείο του άνδρα της, άνοιξε το συρτάρι το οποίο είχε μείνει ξεκλείδωτο και έτσι έμαθε το μυστικό σκοπό των συναντήσεων. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και στην αρχή του αγώνα ναύλωσε καράβι, με δικά της έξοδα, με πολεμοφόδια και το έστειλε στην Πελοπόννησο.

 

ΜΑΡΙΓΩ ΖΑΡΑΦΟΛΙΑ

Γεννήθηκε στα Ταταύλα της Κωνσταντινούπολης. Είναι η δεύτερη γυναίκα Φιλικός η οποία μυήθηκε στην αρχή του 1821. Όταν οι Τούρκοι κατάλαβαν την συμμετοχή της, αυτή το έσκασε και κατάφερε να φτάσει στην Ύδρα, με μεγάλο χρηματικό ποσό που διέθεσε στον αγώνα. Στην Πελοπόννησο χρησιμοποιήθηκε από τον Υψηλάντη και τον Κολοκοτρώνη σαν κατάσκοπος στην τουρκοκρατούμενη Τριπολιτσά και στο Ναύπλιο. Την προσφορά της Ζαραφόλιας πιστοποιούν με επίσημα έγγραφα ο Γενναίος Κολοκοτρώνης, ο Νικηταράς και ο Χατζηχρήστος.

 

 ΨΩΡΟΚΩΣΤΑΙΝΑ από το Ναύπλιο

Ήταν η Πανωραία Χατζηκώστα από το Αϊ Βαλί. Οι Τούρκοι σκότωσαν τον άνδρας της και τα 4 παιδιά της τον Ιούνιο του 1821. Έφτασε στο Ναύπλιο προκειμένου να πάρει εκδίκηση για τον χαμό τους. Ήταν από αρχοντική οικογένεια. Όταν έγινε έρανος για το Μεσολόγγι δεν της είχε μείνει τίποτα και πρόσφερε το δαχτυλίδι που φορούσε και ένα γρόσι. Έτσι από αρχόντισσα Χατζηκώσταινα ονομάστηκε η Ψαροκώσταινα του Ναυπλίου.

 

 

ΑΣΗΜΩ ΓΚΟΥΡΑΙΝΑ

(Η καπετάνισσα της Ρούμελης)

Ήταν η γυναίκα του οπλαρχηγού Γκούρα.

Επειδή ήταν μεγαλόσωμη και ωραία την φώναζαν και Νταλιάνα.

 

ΕΛΑΦΑΝΤΩ Η ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΤΙΣΣΑ

Ντυμένη με ανδρικά ρούχα αψηφούσε κάθε είδους κίνδυνο και κακουχία. Ενθάρρυνε και εμψύχωνε τους άνδρες. Χήρα η ίδια συνελήφθη κατά την έξοδο του Μεσολογγίου μαζί με την κόρη της.

 

 

ΑΝΤΩΝΟΥΣΑ ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΣ

Στη σφαγή της υπαίθρου των Χανίων το 1821 η Αντωνούσα για να σωθεί και να σώσει δεκάδες γυναίκες και παιδιά  ετέθη επικεφαλής τους και, αφού περιπλανήθηκαν στα βουνά, κατάφερε να περάσουν στην Μονεμβασιά.

 

ΜΑΡΙΑ ΔΑΣΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗ

Όταν το 1821 πέθανε ο Οθωμανός σύζυγός της και παρά τα 75 της χρόνια, προσπάθησε να ξεσηκώσει την Κρήτη και πρόσφερε την περιουσία της στον αγώνα.

 

 

 

 

 

 

 ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΝΑ

Όταν ξεκίνησε η Ελληνική Επανάσταση είχε δημιουργήσει το δικό της στρατιωτικό σώμα από Σπετσιώτες. Στο καράβι «ΑΓΑΜΕΜΝΩΝ» κυβερνήτης ήταν η ίδια. Συντηρούσε τα καράβια της και πλήρωνε τον στρατό της με δικά της έξοδα. Στα 2 χρόνια της Επανάστασης έχασε όλη την περιουσία της. Μετά τον θάνατό της, της απονεμήθηκε ο βαθμός υποναυάρχου.

 

 

 

 

 

ΜΑΝΤΩ ΜΑΥΡΟΓΕΝΟΥΣ

Από τις σημαντικότερες ηρωίδες της Ελληνικής Επανάστασης. Γόνος πλούσιας οικογένειας. Ανιδιοτελής, δεν παντρεύτηκε και προσέφερε τα πάντα για την ελευθερία της πατρίδας λέγοντας «Δεν με νοιάζει τι θα απογίνω, αρκεί να δω την Πατρίδα μου ελεύθερη». Ο Καποδίστριας της απένειμε τον βαθμό της υποστρατήγου.

 

 

 

 

 

 

 

ΣΤΑΥΡΙΑΝΑ ΣΑΒΑΙΝΑ

Μετά τον απαγχονισμό του άνδρα της συγκρότησε δικό της μεικτό σώμα και ακολούθησε τον Κυριακούλη Μαυρομιχάλη. Στη μάχη του Βαλτετσίου η μόνη που κατόρθωνε να προμηθεύσει τους προμαχώνες με πυρομαχικά.

Πέθανε πάμπτωχη στο Ναύπλιο.

Δεν άγγιξε ποτέ λάφυρο.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 ΕΛΕΝΗ ΛΙΑΡΟΠΟΥΛΟΥ

Το 1825, όταν τα στρατεύματα του Ιμπραήμ έφτασαν στην Βυτίνα, κυνηγημένη άφησε το παιδί της στη άκρη του γκρεμού και αυτή γκρεμίστηκε για να μην πιαστεί αιχμάλωτη.

 

 

 

 

 

 

 

ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ

Κόρη του Πάνου Αναγνωστόπουλου. Την πήρε αξιωματικός του Ιμπραήμ, την υπεραγάπησε και την παντρεύτηκε παρά τη θέλησή της.

Απόκτησε μαζί του ένα αγοράκι .

Όταν αποχώρησαν τα στρατεύματα του Ιμπραήμ, άφησε το παιδί της στη μαύρη παραμάνα του και έπεσε στην αγκαλιά του πατέρα της λέγοντας «Είμαι Ελληνίδα και Χριστιανή και δεν ακολουθώ τους εχθρούς της Πατρίδας μου»

 

 

 

 

 

 ΤΡΙΣΕΥΓΕΝΗ ΔΕΛΗΒΟΡΙΑ

Από τα Λαγκάδια Γορτυνίας. Και αυτή όπως η Ελένη Λιαροπούλου, όταν τα στρατεύματα του Ιμπραήμ έφτασαν στα Λαγκάδια, κυνηγημένη και για να μην πέσει στα χέρια των εχθρών έπεσε στον Λάδωνα και πνίγηκε με τα παιδιά της.

 

 

 

 

 

 

 ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Από το Λάλα Ηλείας.

Στη μάχη του Λάλα το γυναικείο σώμα με

οπλαρχηγό την Αντιγόνη πρόσφερε

τα μέγιστα  στην νικητήρια αυτή μάχη.

 

ΚΥΡΑ ΦΛΩΡΑ

Η γυναίκα το Γεωργίου Σισίνη.

 

ΣΟΦΙΑ ΡΕΝΤΗ

Από το Χλεμούτσι Ηλείας.

 

 

 

 ΠΑΠΑΛΕΣΑΙΝΑ

 

Από την Κόρινθο.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 ΔΙΑΜΑΝΤΩ ΜΠΟΥΧΑΝΑ (Αρκαδιανή)

Ηρωίδα του Μανιακίου η Διαμάντω Μπουχανά από το χωριό Τρυπίλα της Τριφυλλίας. Αδελφή του Κώστα Μπουχανά και αρραβωνιαστικιά του Γιάννη Γκότση. Όταν έπεσε ο Παπαφλέσσας και σκοτώθηκαν ο αδελφός της και ο αρραβωνιαστικός της, εκείνη πιάστηκε αιχμάλωτη από τον Ιμπραήμ. Δεν ξέρει κανείς τίποτα για την τύχη της. Λέγεται ότι απελευθερώθηκε μαζί με 75 γορτυνιοπούλες.

 

 

 

 

 

ΖΑΜΠΙΑ

 Μητέρα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Κατατρεγμένη γέννησε τον Θεοδωράκη μόνη της στο Ραμοβούνι της Μεσσηνίας. Χήρα μεγάλωσε τα παιδιά μόνη της.

 

ΣΤΕΚΟΥΛΑ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗ

Αντρογυναίκα, τα έβαζε με όποιον έβρισκε μπροστά της αψηφώντας τον κίνδυνο.

 

ΑΓΓΕΛΙΝΑ ΝΙΚΗΤΑΡΑ

Από το Τουρκολέκα

 

 

 

ΔΟΜΝΑ ΒΙΖΒΙΖΗ

Από η Θράκη

 Μετά το θάνατο του άνδρα της αναλαμβάνει η ίδια τη διοίκηση του πλοίου "ΚΑΛΟΜΟΙΡΑ". Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, βεβαιώνει με έγγραφο ότι το Μάη του 1822 έσωσε τους άνδρες του και τον ίδιο με προμήθειες τροφίμων. Χωρίς τη βοήθειά της ο στρατός θα διαλυόταν.

 

 

 

 

 

 

 

 

Οι γυναίκες της Νάουσας έπεσαν με τα παιδιά τους στον ποταμό Αραπίτσα τον Ιούνιο του 1822 για να αποφύγουν την αιχμαλωσία.

 

 

Σταυριάνα Σάββαινα

Η ηρωϊδα της μάχης του Βαλτετσίου

Γεννήθηκε στο Παρόρι του Μυστρά το 1782, και ήταν γόνος αρχοντικής οικογένειας. Στα είκοσι της παντρεύτηκε τον Γιωργάκη Σάββα άρχοντα του Μυστρά.

Η Σταυριάνα έζησε από κοντά τα βασανιστήρια και τις ταπεινώσεις των πατριωτών της από τους Τούρκους. Εκείνο που ήταν ορόσημο όμως γι’ αυτήν ήταν το μυστικό της Φιλικής Εταιρείας. Ο άνδρας της μυήθηκε από τους πρώτους και σαν προύχοντας του Μυστρά ήταν υπερασπιστής των Ελλήνων όταν τους τυραννούσαν οι Τουρκομπαρδουνιώτες.

Αρχές Μάρτη του 1821 οι Τούρκοι τρομοκρατημένοι και βλέποντας τον κλοιό να στενεύει γύρω τους, άρχισαν να συλλαμβάνουν τους προύχοντες και να τους φυλακίζουν. Έτσι, συνέλαβαν και τον Γιωργάκη τον Σάββα. Η Σταυριάνα προσπάθησε να τον σώσει, και θα τον έσωζε, αν δεν επενέβαινε ο περίφημος Τουρκοαλβανός Ρουμπής, ο παλικαράς των Μπαρδουνοχωρίων. Δύο ημέρες πριν φύγει για την Τριπολιτσά έπεισε τον Βακή εφένδη να κρεμάσει τον άρχοντα Σάββα. Οι Τούρκοι επέτρεψαν την Σταυριάνα να τον δει πριν τον απαγχονισμό του.

 

Φιλώντας την της είπε :

-         Να προσέχεις τα παιδιά μας!! Θα φτάσει καιρός που θα ξεσηκωθούν οι ραγιάδες και θα ελευθερωθεί η Ελλάδα. Θα χυθεί αίμα, θα χαλαστούν χωρία, αλλά γάμος χωρίς σφαχτάρια δεν γίνεται !!!

Από τότε και μετά έβαλε σκοπό της ζωής να εκδικηθεί τον άδικο χαμό του άνδρα της και όλων των Ελλήνων που τους θανάτωναν καθημερινά με διάφορους τρόπους οι Τούρκοι. Πούλησε ότι είχε, πύργους, γη και άφησε τα δύο της αγόρια στην πεθερά της η οποία την ρώτησε :

-         Που πας παιδί μου;

-         Πάω για να αγωνιστώ για να μην τα δω και αυτά σκλάβους σαν και εμένα, απάντησε

Ήταν 40 χρονών όταν στις 17 Μάρτη έφτασε η είδηση από το Οίτυλο της Μάνης ότι ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, μαζί με όλους τους αρχηγούς έδωσαν το σύνθημα του ξεσηκωμού στην Λακωνία. Η Σταυριάνα συγκεντρώνει τότε γυναίκες και άντρες της Λακωνίας, συγκροτεί ένα μεγάλο ένοπλο τμήμα και το συντηρεί με δικά της έξοδα.

Είναι ψηλή μελαχρινή και σύμφωνα με αυτά που γράφουν οι ιστορικοί, είχε παράστημα ανδρικό και μιλούσε σαν στρατιώτης (Ι. Φιλήμων).

Στις 23 Μάρτη του 1821 ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης ξεσήκωσε τους Μανιάτες της Ανατολικής Μάνης, και είδε να τον ακολουθεί μια οπλισμένη γυναίκα προπορευμένη ενόπλου μικτού τμήματος. Τότε ρώτησε κάποιον από τους δικούς του :

-         Ποια είναι αυτή ωρέ και τι θέλει μαζί μας;

-         Μπέη μου! Είμαι η αρχόντισσα Σταυριάνα Σάββαινα. Τούτη την ώρα την περίμενα χρόνια. Από τώρα και εμπρός θα ανήκω στην Ελλάδα!!

Ο Κυριακούλης δάκρυσε, θυμήθηκε τις αρχαίες Σπαρτιάτισσες και ένοιωσε περήφανος. Η Σταυριάνα στη μάχη του Βαλτετσίου θα προκαλέσει τον θαυμασμό των στρατιωτών και των καπεταναίων.

Ο Ρουμπής τώρα, συγκέντρωσε πολλές δυνάμεις για να κυκλώσει το Βαλτέτσι. Επίσης στα πρανή έριξε και 2.000 ιππείς, πράγμα που κατέστησε την επικοινωνία μεταξύ των προμαχώνων αδύνατη. Μόνο μία γυναίκα που ευρίσκετο στο σώμα του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη εμψύχωνε, φώναζε, πολεμούσε και έτρεχε διαρκώς από τον ένα στον άλλο προμαχώνα και μοίραζε πολεμοφόδια.

Ο Ρουμπής αγωνιζόταν να καταλάβει τη ράχη, τον πρόφτασε όμως ο Κολοκοτρώνης που ήξερε καλύτερα τον τόπο. Στη μάχη του Βαλτετσίου η Σταυριάνα μάζεψε όλες τις γυναίκες λέγοντάς τους :

- Απόψε δεν θα πλαγιάσει καμία. Θα βοηθήσουμε όπως η κάθε μία μπορεί. Βέβαια τη δόξα πρέπει να την επιδιώκουν οι άνδρες, αλλά όταν παρίσταται ανάγκη για την πατρίδα πρέπει να πολεμάμε στην πρώτη γραμμή σαν άνδρες και να κρατάμε τα μετόπισθεν.

Εδώ αξίζει να μεταφέρουμε όσα γράφει ο ιστορικός Ι. Φιλήμων :

Ουδείς των ανδρών εξήρχετο, εξόν τις είχε συγκοινωνίαν τινά αβλαβή. Αλλά πράγμα περίεργον, Λάκαινα τις Σταυριάνα ονοματοζομένη, εθελόπονος, συνστρατιώτης, υπό τον Κυριακούλη Μαυρομιχάλην και μεταυτού συναποκλεισθήσαν εν τω Βαλτετσίω μόνη ετόλμα συνεχώς εξέρχεσαι από τους ενός εις τον άλλον προμαχώνα και διανέμειν πυριτιδοβολάς όπου η ανάγκη το έκαλει, αείποτε δε έφερε το οικείον Λακωνικόν ένδυμα.

Επίσης στο Βαλτέτσι της απένειμαν τον τίτλο της «καπετάνισσας» και έτσι την αποκαλούσαν μέχρι που πέθανε.

Μετά την μάχη του Βαλτετσίου δεν σταμάτησε να αγωνίζεται. Την συναντάμε στην Άλωση της Τριπολιτσάς που προσπαθεί να σώσει τα χαρέμια (γυναίκες και παιδιά) από τους εξαγριωμένους Έλληνες. Μετά την Άλωση της Τρίπολης όταν οι καπετάνιοι, στρατιώτες και χωρικοί άρχισαν να λαφυραγωγούν η ίδια πέρασε το τουφέκι στον ώμο της και βγήκε έξω από την πόλη χωρίς να αγγίξει τίποτα.

Στη συνέχεια τη συναντάμε να πολεμά με αυτοθυσία στην Ήπειρο, στη Λειβαδιά, στην Εύβοια, στο Μεσολόγγι, στα Τρίκορφα κλπ. Στο τέλος της επανάστασης εγκαταστάθηκε στο Ναύπλιο σε ένα χαμόσπιτο τελείως φτωχή, όπως και τόσοι αγωνιστές που έδωσαν την περιουσία τους στον Αγώνα της Ελευθερίας.

Έστειλε επιστολή στον Καποδίστρια να της παραχωρήσει μια πενιχρή σύνταξη. Πράγματι ο Καποδίστριας της έδωσε ένα μικρό επίδομα για τις υπηρεσίες της προς την Πατρίδα το οποίο έπαιρνε μέχρι την δολοφονία του. Έκτοτε ζούσε με ότι της προσέφεραν Έλληνες Πατριώτες που γνώριζαν την προσφορά της στην Πατρίδα.

Νίκη Κούρταλη – Κούλη

Το λάδι απαγορεύεται, όχι οι ελιές !

1821.  

     Ο Κολοκοτρώνης είχε επιστρέψει από την Ζάκυνθο στο Μοριά, και ετοιμαζόταν για την μεγάλη ημέρα της λευτεριάς. Ο ηγούμενος από το μοναστήρι της Παναγίας Σεπετού, που βρίσκεται στην Ανδρίτσαινα στην περιοχή της Ολυμπίας, ειδοποίησε τον Κολοκοτρώνη τον οποίον δεν είχε γνωρίσει προσωπικά, να πάρει μερικούς άνδρες και ζώα και να πάει να φορτώσει προμήθειες για τους άνδρες του.

    «Καπετάνιο, πριν πεθάνω θέλω να σε γνωρίσω. Θα ερχόμουν εγώ αλλά είμαι γέρος και ανήμπορος και δεν μπορώ», έγραψε ο ηγούμενος στον Κολοκοτρώνη.

      Ο Κολοκοτρώνης παίρνοντας το γράμμα από τον ηγούμενο δάκρυσε. Έβαλε μαυρόγκριζα ρούχα, ένα μικρό μαύρο σκούφο στο κεφάλι, αρματώθηκε σαν αστακός, φόρεσε από πάνω μία μαύρη κάπα (ποιμενική) για να μην φαίνονται τα άρματά του, πήρε μερικούς άνδρες και ζώα και ξεκίνησε. Θα πρέπει να σημειώσω ότι είχε αρχίσει η νηστεία για το Πάσχα

     Στο μοναστήρι έφτασαν λίγο πριν το μεσημέρι. Ο Κολοκοτρώνης χτύπησε την πόρτα και ο μοναχός που τους άνοιξε τους πέρασε για ληστές και είπε :

- Φύγετε! Δεν έχουμε τίποτα! Είναι φτωχό το μοναστήρι.

      Ο Κολοκοτρώνης τον έσπρωξε λέγοντας του :

- Φύγε ωρέ να περάσω! Φώναξε τον ηγούμενο, πέστου τον θέλει ο Κολοκοτρώνης !

      Ο καλόγερος τον κοίταξε με απορία και τον ερώτησε

- Αφού είσαι ο Κολοκοτρώνης που είναι τα άρματά σου ;

     Ο Κολοκοτρώνης άνοιξε την κάπα και φάνηκαν τ’ άρματα. Βλέποντας τα ο καλόγερος άρχισε να του φυλάει τα χέρια. Ο Κολοκοτρώνης τα τράβηξε λέγοντας του: :

- Τι με πέρασες ωρέ! Για Δεσπότη; Άντε φώναξε τον ηγούμενο!

       Ο καλόγερος έτρεξε προς το εσωτερικό του μοναστηριού φωνάζοντας :

- Ηγούμενε! Που είσαι; Ήρθε ο Κολοκοτρώνης!

        Σε λίγο, παρουσιάστηκε ένα σκυφτό γεροντάκι με μπαστούνι περπατώντας με δυσκολία. Βλέποντας τον Κολοκοτρώνη δάκρυσε.

- Τώρα καπετάνιο μου, μπορώ να πεθάνω ήσυχος.

       Προχώρησαν στο βάθος του μοναστηριού. Κόντευε μεσημέρι και ο ηγούμενος μιλώντας με τον καπετάνιο πρόσθεσε :

- Καπετάνιο, μέχρι να ετοιμάσουν οι αδελφοί την τράπεζα για το γεύμα, θα σας δείξω το μοναστήρι και θα χωρίσουμε τις προμήθειες που θα πάρετε. Βέβαια το γεύμα που θα φάγωμεν, λόγω της μεγάλης σαρακοστής είναι λιτό και αλάδωτο.

        Αφού χώρισαν πολλές προμήθειες, έφτασαν μπροστά σε στοιβαγμένα τσουβάλια. Ο ηγούμενος είπε στους βοηθούς καλογέρους που είχε μαζί του να χωρίσουν δέκα από αυτά και να τα προσθέσουν στις προμήθειες που θα πάρει ο καπετάνιος.

Ο Κολοκοτρώνης ρώτησε με απορία :

-         Τι έχουν ωρέ τα τσουβάλια μέσα;

-         Το λάδι της χρονιάς καπετάνιο, του απαντά ο καλόγερος.

Ο Κολοκοτρώνης άνοιξε ένα τσουβάλι και μέσα είδε ότι είχε σταφιδιασμένες ελιές, σχεδόν ξερές. Ρώτησε τότε με απορία :

- Τι να τα κάνω τούτα τα κουκούτσια; Να στήνω ξόβεργες να πιάνω κοτσίφια;

- Είναι το λάδι που θα ρίχνεται στο φαί σας για να έχετε αντοχή, απάντησε ο καλόγερος.

Ο Κολοκοτρώνης κούνησε το κεφάλι του αλλά δεν μίλησε.

     Αφού τέλειωσαν, πέρασαν στην τραπεζαρία. Ο καλόγερος είχε σερβίρει την φασολάδα σε πήλινους κεσέδες, ψωμί αναβατό (με προζύμι) και κρεμμύδι σκαστό (κοπανισμένο). Όταν ο Κολοκοτρώνης κάθισε στο τραπέζι και όταν είδε την φασολάδα ρώτησε με απορία :

-         Ηγούμενε, είπες ότι το φαί είναι αλάδωτο! Εδώ βλέπω τόσο λάδι που μπορώ να πλύνω τα τσόλια που φοράω (παλιά ρούχα) !

Ο ηγούμενος χαμογέλασε λέγοντας :

- Καπετάνιε, το λάδι απαγορεύεται, όχι οι ελιές. Είναι οι ξερές ελιές που θα πάρεις μαζί σου. Το λιόζουμο έφυγε, όχι το λάδι. Όταν πέσουν στο καζάνι και βράσουν, τότε το λάδι θα ελευθερωθεί. Έτσι με πίστη και αγώνα θα ελευθερωθεί και η Πατρίδα, όπως το λάδι από τις ελιές!

Καλή Ανάσταση

Της Λαμπρής τα καλά σε όλο τον κόσμο.

*Αυτή την ιστορία μου την διηγήθηκαν στα χωριά που βρίσκονται γύρω από την Ιερά Μονή Παναγίας Σεπετού.

Σύμβολα Σαρακατσάνικης φορεσιάς της Πελοποννήσου (Ανδρικής & Γυναικείας)

Οι Σαρακατσάνικες φορεσιές τόσο στο σύνολό τους όσο και της Πελοποννήσου κατά βάση έχουν χρώμα το μαύρο. Οι Σαρακατσαναίοι βαθειά θρησκευόμενος πληθυσμός, φόρεσαν μαύρα ρούχα μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης ως ένδειξη πένθους. Βέβαια θα πρέπει να πούμε ότι το χρώμα αυτό τους βοηθούσε και να κρυφτούν για τον λόγο ότι ήταν επικυρηγμένοι από τους Τούρκους.

Το κέντημα (σύμβολα) τώρα επάνω στο μαύρο φουστάνι αποτυπώθηκαν μετά την επανάσταση του 1611 των Ιωαννίνων και τον μαρτυρικό θάνατο του Μητροπολίτη Λάρισας Διονυσίου του Φιλόσοφου ή «Σκυλόσοφου», όταν άρχισε ο διωγμός των Σαρακατσαναίων από τους Τούρκους. Έτσι αποτύπωσαν την Ελληνική και θρησκευτική τους ταυτότητα επάνω στα ενδύματά τους. Κέντησαν θρησκευτικό, Ελληνικό, αστρικό, φυτικό διάκοσμο και ρόδακες.

Οι Σαρακατσάνοι σκόρπισαν σε όλα τα Βαλκάνια λόγω των διωγμών τους από την αρχική περιοχή τους (Πίνδος και Άγραφα). Τα σύμβολα τώρα πάνω στα ενδύματά τους διαφοροποιήθηκαν ανάλογα με τις επιρροές που δέχθηκαν στις περιοχές που εγκαταστάθηκαν., με βάση πάντα το μαύρο φουστάνι και τον σταυρό. Αυτό ίσως ήταν και ένας τρόπος να κρυφθούν στο ευρύτερο σύνολο της περιοχής, λόγω ότι όπως ανέφερα ήταν φυγάδες.

Στην Πελοπόννησο τώρα, σύμφωνα με το Γενικό Αρχείο του Κράτους και την απογραφή Grimani άρχισαν να κατεβαίνουν το 1685. Η μετακίνησή τους αυτή μάλλον έγινε σε δύο κύματα, ένα το 1685 όπου η Ενετοκρατούμενη τότε Πελοπόννησος τους έδινε προστασία και η άλλη το 1714 μετά την πτώση του Σουλίου και τον άγριο διωγμό τους από τον Αλή Πασά. Στην Αρκαδία  -κυρίως στην περιοχή της Γορτυνίας – πέρασαν μετά το 1685 από την περιοχή των Καλαβρύτων.

Οι μετακινήσεις αυτές έγιναν κατά τσελιγκάτα, όπως είχε διαμορφωθεί η κοινωνία των Σαρακατσαναίων μετά το 1611. Αυτά τα τσελιγκάτα δημιουργήθηκαν αμέσως μετά την άλωση της Κων/πολης και κάθε τσελιγκάτο έφερνε το σύμβολό του, τον φλαμπουρά εν ήδη σημαίας. Ο ξύλινος σταυρός στην κορυφή του καλυπτόταν από τα μήλα, σύμβολα γονιμότητας και καλής τύχης, αλλά και για να κρύβουν τον σταυρό.

Έτσι για τους Σαρακατσαναίους που ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην Πελοπόννησο, όσον αφορά τα ενδύματα τους αυτά διαμορφώθηκαν ως εξής :

Γυναικείο ένδυμα

Η γυναικεία φορεσιά της Πελοποννήσου έχει πολλά κοινά γνωρίσματα με της Αττικής.

1.                            Το μεσοφόρι είναι λευκό υφαντό κεντημένο εμπρός στο στήθος με μικρό όρθιο γιακαδάκι και με μανίκια φαρδιά σαν των φουστανελάδων, κεντημένα επίσης στις άκρες όπως και στον ποδόγυρο.

2.                            Το φουστάνι είναι πάντα μαύρο με πανωκόρμι χωρίς μανίκια, ανοικτό ως την μέση κεντημένο με ανθικό διάκοσμο εφαρμοστό. Από την μέση και κάτω είναι φαρδύ με πτυχώσεις και κεντημένο. Στον ποδόγυρό έχουν κεντημένο το κλειδί της Πόλης. Πιο πάνω ελατόκλαρα, καλύβες, και το κυπαρίσσι της Σμύρνης, το οποίο είναι πιο βαρύ από το νερό. Με αυτό ήθελαν να δηλώσουν το βάρος της Ορθοδοξίας. Άλλα σύμβολα που είναι κεντημένα επίσης είναι τα εξαπτέρυγα και ο βυζαντινός σταυρός.

3.                            Η φέρμελη τόσο εμπρός όσο και στην πλάτη είναι κεντημένη με ανθικό διάκοσμο, μισούς και ολόκληρους ρόδακες.

4.                            Η ποδιά ολόγυρα είναι στολισμένη με μάλλινα κρόσια – φούντες με τα χρώματα του ουράνιου τόξου. Πάνω της έχει τον Βόσπορο γεμάτο πτώματα (συμβολικά), την κρυφή πόρτα της Αγίας Σοφίας (αναφορά στον μαρμαρωμένο βασιλιά Κων/νο Παλιολόγο) και πλαϊ έχει τέσσερις λαμπάδες που θα ανάψουν όταν η Πόλη γίνει και πάλι Ελληνική.

5.                            Το ζωνάρι είναι υφαντό μάλλινο με ίδια χρώματα. Στην Πελοπόννησο το λένε «της γριάς το ζωνάρι» ενώ στην Ήπειρο «γυάλινο ζωνάρι». Επάνω του είναι η πόρπη, μεγάλη με καρφιτσοβελόνες.

6.                            Στο κεφάλι φορούσαν ασπρόμαυρο μαντήλι.

7.                            Τα υποδήματά τους ήταν πάντα τσαρούχια μαύρα.

Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι γυναίκες συνήθιζαν να «κεντούν» στο μέτωπο τον σταυρό, σαν τατουάζ δηλαδή, το οποίο γινόταν με βελόνα, κάρβουνο και τσίπουρο. Στα χρόνια της επανάστασης σταμάτησαν να τον «κεντάνε» στο μέτωπο και τον έφτιαχναν πίσω στο σβέρκο.

 

Ανδρικό ένδυμα

Η ανδρική φορεσιά των Σαρακατσαναίων στην Πελοπόννησο, Θεσσαλία και Στερεά Ελλάδα είναι η ίδια.

Αυτό αποτελείται από :

1.       Παντελόνι μαύρο ή μπουραζάνα. Στα ύστερα μεταεπανσταστικά χρόνια όπου οι Σαρακατσαναίοι άρχισαν να εγκαταλείπουν τον νομαδικό και ποιμενικό βίο και να εγκαθίστανται σε χωριά, και πόλεις αντικατέστησαν την μπουραζάνα με την φουστανέλα. Η φουστανέλα φορέθηκε μετά το 1900.

2.       Το πουκάμισο είναι φαρδιμάνικο με παπαδίστικο γιακά, προς τιμή του Διονυσίου του Φιλόσοφου.

3.       Το γιλέκο είναι μαύρο επίσης κεντημένο εμπρός και στην πλάτη.

4.       Το ζωνάρι της μέσης είναι πάντα σκούρο κόκκινο, στο χρώμα του αίματος.

5.       Στο στήθος φοράνε τον σταυρό με τον Άγιο Γεώργιο, ο οποίος είναι προστάτης τους. Ο χιαστής σταυρός ήταν για λόγους προστασίας και να μην φαίνεται καθαρά ο κανονικός χριστιανικός σταυρός.

6.       Στο κεφάλι φόρεσαν καλπάκι με τον κόκκινο σταυρό εμπρός κατά αντιστοιχία του μοναστηριακού καλιμαφίου προς τιμή του Διονυσίου του Φιλόσοφου. Κατά την διάρκεια της επανάστασης και για λόγους προστασίας πάλι αντικατέστησαν τον σταυρό με 3 κουμπιά (προφανής αναφορά στην τριαδική θεότητα).

7.       Ως υποδήματα φόραγαν πάντα τσαρούχια μαύρα.

Τέλος θα πρέπει να σημειώσουμε ότι μετά την Άλωση της Τρίπολης το 1821, στην Αρκαδία καθώς και σε άλλες περιοχές σταδιακά άρχισε να χάνεται η γυναικεία φορεσιά. Αυτή διαφοροποιήθηκε και οικειοποιήθηκε από τις τοπικές κοινωνίες όπως το μαυροφούστανο στην περιοχή της Τρίπολης. 

Νίκη Κούρταλη - Κούλη