Σύμβολα Σαρακατσάνικης φορεσιάς της Πελοποννήσου (Ανδρικής & Γυναικείας)

Οι Σαρακατσάνικες φορεσιές τόσο στο σύνολό τους όσο και της Πελοποννήσου κατά βάση έχουν χρώμα το μαύρο. Οι Σαρακατσαναίοι βαθειά θρησκευόμενος πληθυσμός, φόρεσαν μαύρα ρούχα μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης ως ένδειξη πένθους. Βέβαια θα πρέπει να πούμε ότι το χρώμα αυτό τους βοηθούσε και να κρυφτούν για τον λόγο ότι ήταν επικυρηγμένοι από τους Τούρκους.

Το κέντημα (σύμβολα) τώρα επάνω στο μαύρο φουστάνι αποτυπώθηκαν μετά την επανάσταση του 1611 των Ιωαννίνων και τον μαρτυρικό θάνατο του Μητροπολίτη Λάρισας Διονυσίου του Φιλόσοφου ή «Σκυλόσοφου», όταν άρχισε ο διωγμός των Σαρακατσαναίων από τους Τούρκους. Έτσι αποτύπωσαν την Ελληνική και θρησκευτική τους ταυτότητα επάνω στα ενδύματά τους. Κέντησαν θρησκευτικό, Ελληνικό, αστρικό, φυτικό διάκοσμο και ρόδακες.

Οι Σαρακατσάνοι σκόρπισαν σε όλα τα Βαλκάνια λόγω των διωγμών τους από την αρχική περιοχή τους (Πίνδος και Άγραφα). Τα σύμβολα τώρα πάνω στα ενδύματά τους διαφοροποιήθηκαν ανάλογα με τις επιρροές που δέχθηκαν στις περιοχές που εγκαταστάθηκαν., με βάση πάντα το μαύρο φουστάνι και τον σταυρό. Αυτό ίσως ήταν και ένας τρόπος να κρυφθούν στο ευρύτερο σύνολο της περιοχής, λόγω ότι όπως ανέφερα ήταν φυγάδες.

Στην Πελοπόννησο τώρα, σύμφωνα με το Γενικό Αρχείο του Κράτους και την απογραφή Grimani άρχισαν να κατεβαίνουν το 1685. Η μετακίνησή τους αυτή μάλλον έγινε σε δύο κύματα, ένα το 1685 όπου η Ενετοκρατούμενη τότε Πελοπόννησος τους έδινε προστασία και η άλλη το 1714 μετά την πτώση του Σουλίου και τον άγριο διωγμό τους από τον Αλή Πασά. Στην Αρκαδία  -κυρίως στην περιοχή της Γορτυνίας – πέρασαν μετά το 1685 από την περιοχή των Καλαβρύτων.

Οι μετακινήσεις αυτές έγιναν κατά τσελιγκάτα, όπως είχε διαμορφωθεί η κοινωνία των Σαρακατσαναίων μετά το 1611. Αυτά τα τσελιγκάτα δημιουργήθηκαν αμέσως μετά την άλωση της Κων/πολης και κάθε τσελιγκάτο έφερνε το σύμβολό του, τον φλαμπουρά εν ήδη σημαίας. Ο ξύλινος σταυρός στην κορυφή του καλυπτόταν από τα μήλα, σύμβολα γονιμότητας και καλής τύχης, αλλά και για να κρύβουν τον σταυρό.

Έτσι για τους Σαρακατσαναίους που ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην Πελοπόννησο, όσον αφορά τα ενδύματα τους αυτά διαμορφώθηκαν ως εξής :

Γυναικείο ένδυμα

Η γυναικεία φορεσιά της Πελοποννήσου έχει πολλά κοινά γνωρίσματα με της Αττικής.

1.                            Το μεσοφόρι είναι λευκό υφαντό κεντημένο εμπρός στο στήθος με μικρό όρθιο γιακαδάκι και με μανίκια φαρδιά σαν των φουστανελάδων, κεντημένα επίσης στις άκρες όπως και στον ποδόγυρο.

2.                            Το φουστάνι είναι πάντα μαύρο με πανωκόρμι χωρίς μανίκια, ανοικτό ως την μέση κεντημένο με ανθικό διάκοσμο εφαρμοστό. Από την μέση και κάτω είναι φαρδύ με πτυχώσεις και κεντημένο. Στον ποδόγυρό έχουν κεντημένο το κλειδί της Πόλης. Πιο πάνω ελατόκλαρα, καλύβες, και το κυπαρίσσι της Σμύρνης, το οποίο είναι πιο βαρύ από το νερό. Με αυτό ήθελαν να δηλώσουν το βάρος της Ορθοδοξίας. Άλλα σύμβολα που είναι κεντημένα επίσης είναι τα εξαπτέρυγα και ο βυζαντινός σταυρός.

3.                            Η φέρμελη τόσο εμπρός όσο και στην πλάτη είναι κεντημένη με ανθικό διάκοσμο, μισούς και ολόκληρους ρόδακες.

4.                            Η ποδιά ολόγυρα είναι στολισμένη με μάλλινα κρόσια – φούντες με τα χρώματα του ουράνιου τόξου. Πάνω της έχει τον Βόσπορο γεμάτο πτώματα (συμβολικά), την κρυφή πόρτα της Αγίας Σοφίας (αναφορά στον μαρμαρωμένο βασιλιά Κων/νο Παλιολόγο) και πλαϊ έχει τέσσερις λαμπάδες που θα ανάψουν όταν η Πόλη γίνει και πάλι Ελληνική.

5.                            Το ζωνάρι είναι υφαντό μάλλινο με ίδια χρώματα. Στην Πελοπόννησο το λένε «της γριάς το ζωνάρι» ενώ στην Ήπειρο «γυάλινο ζωνάρι». Επάνω του είναι η πόρπη, μεγάλη με καρφιτσοβελόνες.

6.                            Στο κεφάλι φορούσαν ασπρόμαυρο μαντήλι.

7.                            Τα υποδήματά τους ήταν πάντα τσαρούχια μαύρα.

Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι γυναίκες συνήθιζαν να «κεντούν» στο μέτωπο τον σταυρό, σαν τατουάζ δηλαδή, το οποίο γινόταν με βελόνα, κάρβουνο και τσίπουρο. Στα χρόνια της επανάστασης σταμάτησαν να τον «κεντάνε» στο μέτωπο και τον έφτιαχναν πίσω στο σβέρκο.

 

Ανδρικό ένδυμα

Η ανδρική φορεσιά των Σαρακατσαναίων στην Πελοπόννησο, Θεσσαλία και Στερεά Ελλάδα είναι η ίδια.

Αυτό αποτελείται από :

1.       Παντελόνι μαύρο ή μπουραζάνα. Στα ύστερα μεταεπανσταστικά χρόνια όπου οι Σαρακατσαναίοι άρχισαν να εγκαταλείπουν τον νομαδικό και ποιμενικό βίο και να εγκαθίστανται σε χωριά, και πόλεις αντικατέστησαν την μπουραζάνα με την φουστανέλα. Η φουστανέλα φορέθηκε μετά το 1900.

2.       Το πουκάμισο είναι φαρδιμάνικο με παπαδίστικο γιακά, προς τιμή του Διονυσίου του Φιλόσοφου.

3.       Το γιλέκο είναι μαύρο επίσης κεντημένο εμπρός και στην πλάτη.

4.       Το ζωνάρι της μέσης είναι πάντα σκούρο κόκκινο, στο χρώμα του αίματος.

5.       Στο στήθος φοράνε τον σταυρό με τον Άγιο Γεώργιο, ο οποίος είναι προστάτης τους. Ο χιαστής σταυρός ήταν για λόγους προστασίας και να μην φαίνεται καθαρά ο κανονικός χριστιανικός σταυρός.

6.       Στο κεφάλι φόρεσαν καλπάκι με τον κόκκινο σταυρό εμπρός κατά αντιστοιχία του μοναστηριακού καλιμαφίου προς τιμή του Διονυσίου του Φιλόσοφου. Κατά την διάρκεια της επανάστασης και για λόγους προστασίας πάλι αντικατέστησαν τον σταυρό με 3 κουμπιά (προφανής αναφορά στην τριαδική θεότητα).

7.       Ως υποδήματα φόραγαν πάντα τσαρούχια μαύρα.

Τέλος θα πρέπει να σημειώσουμε ότι μετά την Άλωση της Τρίπολης το 1821, στην Αρκαδία καθώς και σε άλλες περιοχές σταδιακά άρχισε να χάνεται η γυναικεία φορεσιά. Αυτή διαφοροποιήθηκε και οικειοποιήθηκε από τις τοπικές κοινωνίες όπως το μαυροφούστανο στην περιοχή της Τρίπολης. 

Νίκη Κούρταλη - Κούλη